Anam payızın sonlarında sakit bir səhər dünyasını dəyişdi — sakitcə, elə bil lampadakı yağ tükənəndə yağ lampası sönür. O əzab çəkmədi, sadəcə yuxuya getdi, nəfəsi tədricən səssizləşdi. Bütün ömrü boyu yorulmadan çalışdı, şikayət etmədi, özü üçün heç nə istəmədi. Dəfn mərasimindən sonra qardaşlarımla birlikdə onun köhnə evindəki kiçik otaqda oturduq ki, arxasında qalanları düzəldək.
Böyük qardaş, ortancıl və mən — üç yetkin kişi, hər birimizin ailəsi, borcu, işi və qayğıları var idi. Qarşımızda isə sadə bir miras: köhnə bir dolab, bir neçə qazan, bir neçə yaylıq və üç köhnəlmiş yun yorğan. Hamısı səliqə ilə yığılmış, yuyulmuş, sabun və zaman qoxusu gəlirdi.
O yorğanlara baxanda bütün uşaqlığımız gözümün önündən keçdi. Soyuq gecələrdə anam titrəyə-titrəyə bizi onlarla örtərdi, kənarlarını düzəldərdi ki, soyuq keçməsin, özü isə köhnə paltoya bürünüb yatardı, çünki ona isti yorğan çatmazdı. Xatırlayıram, işıqlar sönəndə bizə şam işığında nağıllar danışardı. O yorğanlar sanki hələ də onun istiliyini saxlayırdı.
Amma böyük qardaşım qaşqabağını salladı:
— Nəyinə lazımdır bu köhnə şeylər? Onsuz da atacağıq.
Ortancıl çiyinlərini çəkdi:
— Düz deyir. Dəyəri yoxdur. İstəyirsənsə, apar.
Sakitcə dedim:
— Əgər sizə lazım deyil, mən apararam.
— Apar, — dedi böyük qardaş əlini yelləyərək. — Onsuz da tullantıdır.
Cavab vermədim. Sadəcə yorğanları diqqətlə qatlayıb evə apardım. O axşam uzun müddət yata bilmədim — anamı xatırlayırdım: əllərini, yorğun üzünü, paltarlarının qoxusunu, yumşaq səsini.
Ertəsi gün yorğanları yuyub dolaba qoymaq qərarına gəldim — xatirə kimi. Birincisini silkələyəndə quru bir səs eşitdim: nəsə bərk bir şey yerə düşdü. Əyildim — astarında tikilib gizlədilmiş kiçik qəhvəyi kisə idi.
Ehtiyatla tikişi sökdüm, kisəni çıxardım, parçasını açdım — və donub qaldım. İçində bir neçə əmanət kitabçası və qızıl bağlamalar var idi. Saydım — yüz min dollardan çox idi.
Dünya sanki dayandı. İnanmırdım. Anam — ömrü boyu kasıblıq içində yaşamış, çörək və kartofla dolanmış, köhnə ayaqqabılar geyinmiş qadın — hər qəpiyini, hər dollarlıq zəhmətini yığmışdı.
Döşəmədə oturub ağladım. Bütün uşaqlığım gözümün önündən keçdi — onun yorğun addımları, köhnəlmiş başmaqları, çörək qoxulu əlləri. Səhər tezdən bazara gedər, gecəyarı qayıdardı, amma yorğun olsa da, həmişə gülümsəyərdi.
İkinci və üçüncü yorğanı da yoxladım — və daha iki kisə tapdım. Cəmi təxminən üç yüz min dollar idi.
Uzun müddət oturub qaldım, sevincdənmi ağlayım, ya kədərdənmi, bilmədim. Bu qədər pulu haradan tapmışdı? Niyə heç nə deməmişdi? Və sonra anladım — banklara etibar etmirdi, uşaqlarının dalaşmasını istəmirdi və sadəcə hər şeyi elə gizlətmişdi ki, heç kim tapmasın.
Bir neçə gün sonra qardaşlarım bundan xəbər tutdu. Necə — bilmirəm. Bəlkə qonşulardan eşitdilər, bəlkə də mən özüm bilmədən demişəm. Axşam gəldilər — əsəbi, şübhəli.
— Hər şeyi özünə saxlamaq fikrindəsən? — deyə böyüyü soruşdu. — Axı bu, anamızın mirasıdır!
— Mən heç nə gizlətməmişəm, — sakitcə dedim. — Onun ölüm ildönümündə sizə demək istəyirdim. Amma yadınıza salın: atmaq istəyən siz idiniz. Əgər o yorğanları götürməsəydim, o pullar çoxdan yox idi.
Ortancıl mızıldandı:
— Yenə də pulu bərabər bölmək lazımdır.
Susdum. Formal olaraq haqlı idi, amma anamla necə rəftar etdiklərini xatırladım. İldə bir dəfə, bəzən ondan da az gəlirdilər. O xəstə olanda, yalnız mən ona baxırdım — gecələr yatağının yanında otururdum, işdən icazə alırdım, onu qaşıqla yedirirdim. Onlarsa həmişə bəhanə tapırdılar — iş, yorğunluq, uşaqlar. İndi isə xatirə üçün yox, pay üçün gəlmişdilər.
Mübahisələr bir neçə gün davam etdi. Böyük qardaş hətta məhkəmə ilə hədələdi. Mən isə daim anamı, onun səbrini və həyatını düşünürdüm.
Birdən kisələrə baxarkən qatlanmış bir kağız parçası tapdım. Yazı — onundu. Əyri, qocalmış, amma mənə çox tanış.
O kağızla uzun müddət oturdum, göz yaşlarımı saxlaya bilmirdim. Ana bilirdi. Bizə yalnız pul deyil, həm də bir sınaq — son və ən çətinini qoymuşdu.
Qardaşlarımı çağırdım və onları dəvət etdim. Gələndə kağızı masaya qoydum. Oxudular — və evdə səssizlik çöktü. Yalnız saatın səsi eşidilirdi.
— Ana hər şeyi düşünüb, — dedim. — Bir sent də saxlamayacağam. Hər şeyi ədalətli böləcəyik. Amma xahiş edirəm, bunu yadda saxlayın: onun üçün vacib olan kağız deyildi, aramızdakı sülh idi.
Böyük qardaş ağır nəfəs aldı:
— Yanıldığım üçün haqlı idim. Pul haqda düşünürdüm, onun haqqında yox.
Ortancıl başını aşağı saldı:
— Ona təşəkkür etməyə belə çatmadıq.
Uzun müddət oturduq, mübahisəsiz, hirslənmədən — sanki illər sonra yenidən qardaş olmuşduq.
Hər şeyi ədalətlə böldük, məhz ananın istədiyi kimi. Və hiss etdim ki, o yanımızdadır — sakitcə gülümsəyir və bağışlayır.
Sonra çox şey dəyişdi. Böyük qardaş, əvvəllər sərt və həmcins, daha yumşaq oldu. Öz hissəsini uşaqlarının təhsilinə xərclədi və hər ay anasının qəbrini ziyarət edir. Ortancıl, tələskən və qürurlu, pulların bir hissəsini ehtiyacı olanlara verdi, deyərək: „Gəlsin, bu ananın ruhuna sülh gətirsin.“
Mən isə öz hissəmə toxunmadım. Onun adı ilə kiçik bir təqaüd yaratdım — kasıb bir uşaq oxuya bilsin və bütün ömrünü başqaları üçün yaşamış qadını xatırlasın.
İllər keçdi. Ana yoxdur, ev satılıb, qardaşlar uzaqda yaşayır. Amma hər qış həmin köhnə yorğanlardan birini çıxarıram. Uşaqlıq, taxta və ananın sevgisi qoxusu gəlir. O yorğanla oğlumu örtdüyüm zaman ona deyirəm ki, həqiqi dəyər pulda deyil, yaxşılıqda, sevmək və xatırlama bacarığındadır.
O soruşanda niyə gözlərim yaşlıdır, gülümsəyirəm və deyirəm:
— Sadəcə nənəni xatırlayıram. O öyrətdi ki, sərvət yorğanın astarında gizlənən şey deyil, ürəkdə yaşayan şeydir.
Və hər qış hiss edirəm ki, ana yumşaqca yorğanın kənarını düzəldir və pıçıldayır:
“Əmin-amanlıq içində yaşayın, uşaqlarım. Və ruhum heç vaxt kədər tanımasın.”
